عشق مجازي در تصوف

مقدمه
در این مبحث به بررسی اقسام عشق اعم از حقیقی و مجازی و رابطه این دو با یکدیگر از دیدگاه شیخ اشراق پرداخته می شود. چرا که عشق همواره یکی از لطیف ترین حقایقی است که در زندگی تمام موجودات از بالاترین مرتبه وجود تا پایین ترین آنها تحقق دارد و عاملی است جهت حرکت، جنبش و وسیله ای است برای رسیدن به مقصد و مقصود این لطیفه ربانی چنانست که اگر به جنبه های مختلف آن پرداخته شود بسیاری از نکات مبهم و تاریک در سیر و سلوک روشن شده و حتی می تواند جهان شناسی سالک الی اللّه را به طور چشمگیری تغییر دهد و از یک سالک و عارف خائف یک سالک و عارف عاشق بسازد که با سرعت بیشتر و دلی پاکتر و آکنده از شوق رسیدن به معشوق و به خاطر خود معشوق به سوی او در حرکت است. و در این میان می توان به آراء و افکار شیخ اشراق پرداخت و نکاتی چند در این رابطه از این شیخ بزرگ و متفکر جهان اسلام آموخت، در ابتدا به طرح دیدگاه وی در خصوص عشق حقیقی و سپس تجلی این عشق به صورت مجاز و بعد ازآن به رابطه این دو با یکدیگر پرداخته می شود.

عشق حقیقی:
عشق حقیقی «از عوارض و علل دورست و از نصیب پاک» و در آن «امکان علت و نصیب نیست1» و این عشق «از درون بیرون آید» نه چون عشق زلیخا به یوسف که «از بیرون در درون رود. اما پیداست که تا کجا تواند رفت2» و شیخ اشراق چه زیبا به این دو نکته اشاره فرموده وی عشقی را که از شناخت خویشتن سرچشمه گرفته و از درک محاسن لم یزلی جاری می شود را عشقی می داند که تماما نظر به حسن یار دارد و دمی نگاه خود را نمی تواند از جمال و کمال یار حقیقی بردارد «اول چیزی که حق سبحانه و تعالی بیافرید گوهری بود تابناک او را عقل نام کرد و این گوهر را سه صفت بخشید: یکی شناخت حق، یکی شناخت خود و یکی شناخت آن که نبود پس ببود ... از آن صفت که بشناخت خود تعلق داشت عشق پدید آمد که آن را «مهر» خوانند3» سهروردی عشق پاک و حقیقی را منسوب به شناخت خویش و البته آن خودی و منیتی که برگرفته از نور وجود الهی است می داند و این نوع از عشق هرگز «نظر از حسن نمی توانست گرفت4» به عقیده وی تنها یک عشق حقیقی و یک معشوق حقیقی می تواند وجود داشته باشد و آن معشوقی است که حرکت دوری افلاک به خاطر اوست، نه در خارج و نه در باطن تجلیی حقیقی تر از آن وجود ندارد. او بیان می دارد که چیزی با ارزش تر و شریف تر از واجب الوجود در برون و درون عقل یافت نمی شود و آن ذات پاک «معشوق لجمیع الموجودات5» است و در حقیقت «حرکات افلاک از بهر معشوق و مطلوبیست که نه جسم است و نه نفس و آن عقل است6» «و هم چنانکه حرکتشان مختلف است، هریک را معشوق خاص است از عالم عقلی که نور واجب الوجود بواسطه او بستانند7» اما «چنانکه همه مشارکند در حرکت دوری، همه را یک معشوق است و آن واجب الوجود است8» بدینسان مشخص می گردد که عشق اساسا از کجا به وجود آمده و عشق حقیقی از کجاست و معشوق حقیقی کیست.

عشق مجازی:
عشق حقیقی چنانکه گذشت آنست که از بیرون به درون راه یابد و به دنبال هوی و دریافت هایی است که از پی رنگ و امیال ایجاد می شود. همچون عشق زلیخا به یوسف و ایجاد احساسات و امیالی که در پی ورود عشق یوسف در زلیخا ایجاد می شود. و در پی آن او قصد یوسف می کند و «شأن آن جراحتی بود که زلیخا بر خود زد اما دردی احساس نکرد9» «زلیخا پرسید: سبب آمدن تو از ولایت خود چه بود؟ عشق گفت: ناگاه آوازه ایی در ولایت ما افتاد که در عالم خاکی یکی را پدید آورده اند. بس بوالعجب هم آسمانی است هم زمینی ... ساکنان ولایت ما را آرزوی دیدن او خواست ... من این حال بر حسن که پیشوای ما بود عرض کردم، حسن گفت شما صبر کنید تا من بروم و نظری در اندازم اگر خوش آید شما را طلب کنم ... حسن به یک منزل به شهرستان آدم رسید جای دلگشایی یافت آنجا مقام ساخت ما نیز بر پی آن بر آمدیم و هر یکی به گوشه ایی افتادیم، تا اکنون که نوبت یوسف در آمد نشان حسن پیش یوسف دادند .... زلیخا چون این سخن بشنید خانه به عشق پرداخت و عشق را گرامی تر از جان خود می داشت تا آنگاه که یوسف به مصر افتاد10» آنچه از این گفت و شنود بین عشق و زلیخا بدست می دهد ایجاد عشقی است که حسن یوسف یا همان معشوق مجازی در دل زلیخا ایجاد می کند و در حقیقت از بیرون به درون راه یافت و در پی آن نفس می طلبد و همه آن محاسن مجازی را برای خودش و بهره مندی از آن مي خواهد و به خاطر رسیدن به آن رنگ و صورت مجازی خرابیها به بار می آورد. و اما پیداست که تا کجا تواند رفت «نهایت او تا شغاف است که قرآن در حق زلیخا بیان کرد: «قد شغفها حبا و شغاف پرده بیرونی دل است11» در عشق مجازی عاشق معشوق را برای خود مي خواهد و در اين راه تنها به خودي خود فكر مي كند و اين در حاليست كه اگر عاشق ،‌عشق واقعي داشته باشد و عاشقي حقیقی، باید بداند که این معشوق است که باید مقدم داشته شود و لاغیر.

ارتباط عشق حقیقی و مجازی:
این عشق مجازی که نتیجه عشق انسان به انسان است و سهروردی آن را در راستای عشق زلیخا به یوسف عنوان می کند و هریک از یوسف، زلیخا و یعقوب را مظهر و محل تجلی حسن و عشق و حزن می داند نصیب و سایه ایی از عشق حقیقی است مبنی بر اینکه، «بر دلها، نصیبی از شاهد بازی حقیقت در این شاهد مجازی که روی نیکو باشد درج است. آن حقیقت، تمثل بدین صورت نیکو توان کردن، جانم فدای کسی باد که پرستنده شاهد مجازی باشد که پرستنده شاهد حقیقی خود نادرست12» شیخ اشراق عشق و عاشقی و معشوقی و نیز جمال و کمال حقیقی لم یزلی را پرورده شهرستان ازل می داند13طبیعی است که هیچ کس نمی تواند معنای آن را درک کند و بهره ای از آن ببرد مگر اینکه شمه ایی از عشق و حسن هم در وجود خودش باشد و هم در وجود معشوقش که به این ترتیب بداند عشق چیست و عاشقی و معشوقی کدام تا بتواند از این مرتبه مجاز پلی ساخته به عشق و معشوق حقیقی راه یابد، آنوقت که عشق و حزن از حسن دور می افتند و قصد ولایت حسن می کنند پس از رسیدن به یار دیرینه خود، حسن از پذیرش آنها سرباز می زند و آنها را از درگاه خود می راند، در اینجاست که حزن و عشق هر دو با دلی آکنده از غم و ناراحتی از سرای حسن که برادر بزرگتر (مهین) است خارج شده و سَرِ خویش می گیرند «حزن ... عشق را گفت: ما با تو بودیم در خدمت حسن و خرقه از او داریم و پیر ما اوست، اکنون که ما را مهجور کردند تدبیر آنست که هر یکی از ما روی بطرفی نهیم و به حکم ریاضت سفری برآریم، مدتی در لگدکوب دوران ثابت قدمی بنمائیم و سر در گریبان تسلیم کشیم و بر سجاده ملمع قضا و قدر رکعتی بگذاریم، باشد که ... به خدمت شیخ باز رسیم چون برین قرار افتاد حزن روی به شهر کنعان نهاد و عشق راه به مصر بر گرفت14» نکاتی چند از این متن بدست می آید.
اول آنکه آنچه عامل اعدادی عشق است حسن معشوق است و دوم: جدا شدن (ماندن) از آن حسن روزافزون ایجاد حزن می کند و با این دو بال ( عشق و حزن) به سوی شیخ یا همان حسن می توان پرواز کرد. دیگر اینکه حزن راه رسیدن را در رياضت می بیند تا به حدی که لایق رسیدن به حسن و یار بشوند و این چیزی نیست جز عبور از مجاز به طوری که «المجاز قنطره الحقیقه» و در واقع عشق مجازی و رابطه عاشق و معشوق به مثابه شمشیر چو بینی است که به دست سرباز داده می شود تا با آن مشق جنگ کند و راه و رسم نبرد را بیاموزد تا در موقع لزوم و جنگ حقیقی شمشیر برنده را از نیام بر کشد و به نبرد برود. باشد که پیروز شود.

بسمه تعالی
با عرض سلام. من دیدگاه شما را نه کاملا رد می کنم و نه کاملا قبول می کنم به عنوان یک دانشجو . نگاه کوچه خیابانی و عشق آن اصلا عشق نیست . شما نگاه افراطی به این موضوع دارید . اون کسی که دنباله نگاه خیابونیه دنباله هوس هستش نه عشق . چرا در مورد عشق فاطمه به علی نمی گویید . آیا آن هم آلوده به هوس هستش ؟ من جواد قلی زاده لداری دانشجویه رشته ی عمران مقطع کارشناسی به عنوان کسی که تا الان حتی یک دوست دختر نداشته . و حتی یک ثانیه تلفنی با کسی صحبت نکردم . فکر میکنم عشق مجازی در راستای عشق حقیقی است و به عنوان ادله خودم عشق علی و فاطمه رو بیان می کنم . چرا گفته شده نصف دین انسان با ازدواج کامل میشود آیا فقط به خاطر بر طرف شدن نیاز جنسی است . حرف شما برای من به عنوان یک نظر قابل احترام است ولی بهتر است واقیات را بیان کنید . من خوشحال میشوم که واقعیات را بین کنید .
javadgholizadeh@gmail.com