حقیقت «دعا» چیست و چه جایگاهی در اسلام دارد؟

«بر آستانِ جانان»

دعا و مناجات، نوعی توسل عاشقانه به معشوق و پیوستن موجودی کوچک و ناتوان به وجودی بی نهایت بزرگ و توانا است. آدمی به هنگام دعا - که همچون گدایی بینوا، دست نیاز به درگاه کریم بی نیاز دراز می کند - به حقیقت وجودی خویش نزدیک می شود؛ انسانی که خود را تهی دست و بینوا، رانده و از همه جا مانده، حقیر و فقیر، خوار و زبون و بیچاره و بی پناه دید، اکنون حقیقت هستی او - که پرتوی از هستی مطلق خداوند است - هویدا می گردد و با احساس بستگی و پیوند با حق و نیازمندی به او، حال و شوری وصف ناشدنی به انسان می بخشد. بنده در حال دعا و مناجات، چنان غرق لذت می شود که پستی و زبونی خویش را فراموش می کند و از یاد دوست لبریز و سرشار می گردد و مجموعه ای از امید و بشارت و نور و نیرو می شود. جملات شورانگیز دعا، چون آبشارسپیده در افق روح، فرو می ریزد و روح انسان را روشن و مشتعل می سازد، همان طور که سیل زرّین آفتاب، تیره گی ها را از میان برمی دارد و جهان را در نور فرو می برد.
در دعا و توسل، روح تسکین می پذیرد و التهاب دل فرو می نشیند و بی قراری ها جای خود را به آرامش و قرار می دهد؛ همانند فرزند گمشده ای که به مادر برسد یا تشنه کامی که به چشمه ای زلال و گوارا دست یابد.
همدم شدن با خداوند و راز و نیاز با دوست و در میان نهادن دردِ دل با او، غم ها را سبک می کند و دل ها را روشنایی و فروغ می بخشد. لذت دعا و مناجات با ذات بی زوال خداوند، چون چاشنی سحرانگیزی، همه تلخی ها را شیرین کرده، زندگی را باصفا و گوارا می سازد.
جان ناشکیبا و بی طاقتی که دیگر توان تحمل بار رنج و درد را ندارد، در پرتو دعا و راز و نیاز و گریستن و خالی شدن از عقده ها، گنجایش دریا گونه می یابد و هجوم طوفان و بلا و غم را نسیمی دل انگیز می انگارد.
دعا آبرو بخش انسان در پیشگاه ربوبی است و اگر دعای ما نبود، در نزد خداوند قدر و اعتباری نداشتیم:
(قُلْ ما یَعْبَؤُاْ بِکُمْ رَبِّی لَوْ لا دُعاؤُکُمْ)؛فرقان (25)، آیه 77. «اگر دعای شما نبود، خداوند به شما اعتنا و توجهی نداشت».
دعا «بهترین و برترین عبادت»محمدی ری شهری، میزان الحکمه، ج 3، ص 245، ح 5516.، «مغز عبادت»همان، ح 5519.، «کلید رستگاری»همان، ح 5521.، «گشاینده درِ رحمت»همان، ح 5522. و «سلاح مؤمن و ستون دین و نور آسمان ها و زمین»همان، ح 5523. است.
دعا «محبوب ترین عمل در نزد خداوند»همان، ح 5525.، «نیمی از عبادت»همان، ح 5533.، «سلاح پیامبران»همان، ح 5540. و «سپر مؤمن»همان، ح 5544. است.
دعا «دفع کننده امواج بلا»همان، ص، 249، ح 5554.، «سبب شفای از هر بیماری»همان، ص 248، ح 5552. و «دفع کننده قضا و قدر» است.همان، ح 5549.
باید دانست که هدف نهایی از دعا، تنها برآمدن حاجت و رفع گرفتاری و سختی و شفای بیماران نیست؛ بلکه برای اهل حال و معرفت - که شناختی درست از جهان و رویدادهای آن دارند - انس با ذات پاک خداوندی است که کانون همه نیکی ها و زیبایی ها است. از استجابت دعا با ارزش تر، روح اجابت است و در نزد آنان، دعا در عین حال که وسیله است، هدف نیز می باشد.
توجه به این نکته لازم است که مکان و زمان دعا، در رسیدن به آثار و نتایج مادی و معنوی آن، تأثیری به سزا دارد و اولیای الهی در روایات فراوانی، مکان ها و اوقاتی را که دعا در آنها زودتر به اجابت می رسد، بیان کرده اند.
در میان اوقاتی که مناسبت بیشتری برای دعا و مناجات با قاضی الحاجات دارد، ماه مبارک رمضان - که ماه مهمان داری خداوند و گسترده شدن خوان طعام های معنوی و روحانی است - دارای جایگاهی ممتاز است و دعا و نیایش در این ماه، حال و هوایی دیگر دارد.
رمضان تنها بهار قرآن کریم و هنگامه تلاوت کلام روح بخش خداوند نیست، بلکه فصل شکفتن گل واژه های دعا و غنچه های نیایش بر لب های مشتاقان مؤمن نیز می باشد. روزه داران خداجو، در زلال رمضان دل و جان را می شویند و برگرد حریم دوست پرواز می کنند و بر شاخسار ذکر و یادِ محبوب و دعا و نجوای با او آشیان می گیرند و با اشک روان، دشت تفتیده قلبشان را نمناک می سازند و بر درد و زخم دل شان مرهمی می نهند.
در این میان، دعاها و مناجات های امامان معصوم(ع) با سوز و شور و آهنگی دیگر همراه است. حقایق و معارفی که در این ماه عزیز، در قالب دعا از نای پاک برگزیدکان حق برآمده، از محتوا و ژرفای خاصی برخوردار است. انس با دعاهای اهل بیت(ع) در ماه باعظمت رمضان، در بهره مندی بیشتر از مهمانخانه الهی و سفره گسترده رمضان، بسی سودمند و پرفایده است. دعاهای رسیده از برگزیدگان حق در این ماه نورانی، بسیار است... .